Relacje

Polskie jarmarki i Kaziuki

Tradycyjne jarmarki organizowane są we wsiach oraz w wielu miastach na terenie niemal każdego kraju. W Polsce już w XVIII wieku przyciągały z okolic danej miejscowości handlarzy mających do zaoferowania swoje wyroby. Kupujący mogli na jarmarkach zaopatrzyć się przede wszystkim w artykuły spożywcze, zboże, wełnę, konopie, skóry, narzędzia rolnicze, zwierzęta gospodarskie (np. konie, bydło, drób), ale także wyroby rzemieślników, rękodzielników czy twórców ludowych. Na XVIII-wiecznej mapie jarmarków Wielkopolska rysuje się jako obszar o niezwykłym ich zagęszczeniu.

Jak podaje Barbara Grochulska, na odbywające się wówczas w ciągu roku na terenie całej Rzeczypospolitej, Śląska i pogranicza pruskiego 390 jarmarki, aż 102 odbywało się w Wielkopolsce – najwięcej w Poznaniu, Wrocławiu i Gnieźnie. Jako miejsca wymiany handlowej, stanowiły one ważną część życia gospodarczego kraju. Ożywienie handlu jarmarcznego związane było także z sieciami traktów handlowych, które do pewnego stopnia utrzymały się wzdłuż dawnych szlaków handlu międzynarodowego.

Wspólną cechą wszystkich niemal jarmarków było to, że odbywały się przez cały rok. Trwały najczęściej jeden lub dwa dni, ale niektóre nawet dwa tygodnie i były powiązane z kalendarzem obrzędowości dorocznej. Organizowano zatem jarmarki w poniedziałek przed Nowym Rokiem, na Trzech Króli, Matki Boskiej Gromnicznej, w niedzielę Śródpostną, w poniedziałek przed Wielkanocą, na Boże Ciało, Zielone Świątki, Świętego Jana (jarmarki świętojańskie), na Wszystkich Świętych, Świętego Marcina, czy na św. Kazimierza. Te ostanie nabrały przez lata szczególnego charakteru, a zaczęło się wszystko na początku XVII wieku w Wilnie. 

Dwa lata po kanonizacji świętego Kazimierza, syna Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, w 1604 roku zorganizowano ku jego czci pochód ulicami Wilna. Od tego momentu co roku organizowano taki pochód i towarzyszący mu jarmark kaziukowy, który od XIX wieku przyciągał handlarzy i kupujących z coraz bardziej odległych miast, wsi i miasteczek. To właśnie na tym szczególnym jarmarku można było zaopatrzyć się w artykuły niezbędne w gospodarstwie domowym. Dominowały lokalne produkty spożywcze, wileńskie przysmaki (np. serca piernikowe, obwarzanki smorgońskie), drewniane i wiklinowe wyroby rzemieślników, tkaniny, krajki, wyroby gliniane, ale także zabawki, rękodzieło i sztuka ludowa.

Ponadto, z racji terminu odbywającego się jarmarku (imieniny Kazimierza obchodzimy 4 marca), dużą część stanowiły produkty wielkanocne. Spośród nich najbardziej znane są palmy wileńskie. Tradycja ich wykonania przetrwała do dziś. Potrzebne są barwne, suszone kwiaty, farbowane trawy, mech i porosty. Układane misternie, przywiązane do patyka lub drążka, tworzą formę barwnego wałka. Jej piękno docenili nie tylko mieszkańcy Wilna – do dziś jest to jedna z najpopularniejszych form palmy wielkanocnej także w Polsce. Tradycja organizowania kaziukowych jarmarków, nazywanych też Kaziukiem lub Kaziukami przetrwała do dziś wszędzie tam, gdzie osiedlali się dawni mieszkańcy Wileńszczyzny i ich potomkowie.

W Polsce od końca XX wieku Kaziuki wileńskie przybierają formy organizowanych najczęściej na rynkach dużych miast festynów, którym towarzyszą występy zespołów folklorystycznych, sprzedaż wyrobów sztuki ludowej, rękodzieła i rzemiosła, a także lokalnych produktów spożywczych. Uczestnictwo w festynie-jarmarku nie jest dziś podyktowane potrzebą zaopatrzenia się w niezbędne artykuły gospodarskie, czy handlu wymiennego, ale stanowi formę spędzania wolnego czasu. Przechadzając się pomiędzy kaziukowymi stoiskami należy jednak pamiętać, że jest to fragment naszego dziedzictwa kulturowego i kulinarnego stanowiącego, w nieco zmienionej formie, kontynuację dawnych tradycji jarmarcznych.

W tym roku tradycyjny jarmark Kaziuk Wileński w Poznaniu rozpocznie się 3 marca o godz. 11.30 na Placu Wolności. Organizatorem wydarzenia jest Towarzystwo  Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, Oddział w Poznaniu. Warto dodać, że w powiecie poznańskim największe jarmarki odbywają się cyklicznie w Muzeum Narodowym Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie. Wyjątkowość wydarzenia Bożonarodzeniowego i Wielkanocnego podkreśla fakt, że znajdują się one na Szlaku Kulinarnym „Smaki Powiatu Poznańskiego”. Tegoroczny Jarmark Wielkanocny odbędzie się w niedzielę palmową 24 marca.

Źródło: Instytut Skrzynki

Redaktor: Tomasz Sikorski
Opublikowano: 29 lutego 2024