Dookoła powiatowego świata

Ślady dawnej obecności

Żydzi stanowili 8% ludności II Rzeczpospolitej. W miastach ten odsetek był znacznie wyższy – co piąty mieszkaniec był pochodzenia żydowskiego. Choć II wojna światowa zmieniła wszystko, to nadal możemy znaleźć wokół siebie ślady ich dawnej obecności. Jednym z miejsc koegzystencji Polaków, Niemców i Żydów było Puszczykowo. Pamiątką dawnych czasów jest willa z wieżyczką-gołębnikiem, jeden z obiektów Szlaku Letniska Puszczykowo. Obok powstała bożnica, która nie przetrwała do czasów współczesnych. Przeszłość utrwaliła się również w nazwie wzniesienia obok szkoły, zwanego Górą Mojżesza.

Domy modlitwy
Najbardziej efektownym śladem obecności Żydów są synagogi. Jedną z piękniejszych w Wielkopolsce jest neoromańska synagoga w Buku, obok której zachowała się dawna szkoła talmudyczna. Obecnie we wnętrzu bożnicy organizowane są wystawy, warsztaty i koncerty. Co roku obiekt gości festiwal kultury żydowskiej Simchat Chajim Festival. Ocalała również synagoga w Mosinie, wzniesiona w II połowie XIX wieku. Dziś mieści się tu Galeria Sztuki, na parterze prezentowane są wystawy artystyczne, a piętro zajmuje Galeria Historyczna. Dawna synagoga znalazła się na trasie gry terenowej – questu Mosina w XIX wieku.

Mniej szczęścia miały pozostałe bożnice wokół Poznania. W 1934 roku spłonęła synagoga w Swarzędzu, której plany prezentuje Swarzędzkie Centrum Historii i Sztuki. Drewniana bożnica w Kórniku, jedna z najbardziej oryginalnych w Polsce, została rozebrana w 1940 roku. Jej lokalizację przypomina ulica Bożnicza, a model można oglądać w Izbie Pamiątek Regionalnych w Bninie. Również w czasie II wojny światowej zburzono synagogę w Obornikach, upamiętnioną na Obornickim Szlaku Tajemnic. Przetrwała natomiast mykwa (łaźnia) przy ulicy Ogrodowej, obecnie budynek komunalny. Ofiarą okupacji padła też synagoga w Murowanej Goślinie, o której przypomina tablica w chodniku oraz quest Murowana Goślina z historią w tle. Śremską synagogę, jeden z przystanków Miejskiej Trasy Turystycznej po prawobrzeżnym Śremie, rozebrano w 1969 roku w związku z budową trasy do nowego mostu.

Koncert w dawnej synagodze w Buku 1 (fot. Iwona Skibińska-Talukder)

Kirkuty
Ucho Igielne to wąskie przejście z rynku do nieistniejącej już synagogi w Kórniku. Obecnie w pasażu zgromadzono macewy (płyty nagrobne) z miejscowego cmentarza, dostępne raz w roku, 1 listopada. Wejście zdobi oryginalna inskrypcja po hebrajsku i niemiecku. Oznakowane miejsce cmentarza żydowskiego w Buku znajduje się już poza miastem. W Mosinie zamiast kirkutu można zobaczyć fragment ogrodzenia z wmurowanym kamieniem pamięci i elementami macew. Śremski kirkut założono przy wjeździe do miasta, w obrębie grodziska. Dziś o historii tego miejsca, zwanego Żydowski Górami, świadczy pomnik stylizowany na macewę oraz głazy z gwiazdami Dawida. W Murowanej Goślinie, gdzie kultywuje się pamięć o wielokulturowej przeszłości miasta, w obrębie dawnego kirkutu powstało lapidarium z ocalałą macewą, współczesną rzeźbą „Wiadomość do nieba” oraz Kamieniem Pamięci.

Wystawy
Na ekspozycję Swarzędzkiego Centrum Historii i Sztuki trafiły macewy, które ocalały z miejscowego cmentarza. W muzeum można wcielić się w rolę żydowskiego mieszkańca miasta, nakładając własne zdjęcie na twarz manekina. W dawnej synagodze w Buku prezentowane są judaika, m.in. Tora, akcesoria do modlitwy oraz fragmenty modlitewników, znalezione w szparach filarów. Pamiątki żydowskie można również znaleźć w Izbie Regionalnej w Murowanej Goślinie (macewy) i w zbiorach Muzeum Śremskiego (dokumenty).

Upamiętnienie cmentarza żydowskiego w Mosinie 1 (fot. Archiwum Urzędu Miejskiego w Mosinie)

Miejsca martyrologii
Tragiczną pamiątką po ludności żydowskiej są miejsca ich niewolniczej pracy w czasie okupacji hitlerowskiej. Żydzi pracowali m.in. przy budowie pałacu Arthura Greisera w Jeziorach (obecnie Muzeum Przyrodnicze) oraz drogi zwanej Grajzerówką. Podobna sytuacja miała miejsce przy budowie Obornickich Łazienek, do której wykorzystano m.in. macewy z miejscowego cmentarza. Stawiając Głaz Pamięci w Gołuskach uhonorowano ofiary tamtejszego obozu pracy, natomiast tablice upamiętniające obozy pracy dla Żydów zawisły na wzgórzu kościelnym w Kicinie oraz stacjach kolejowych w Swarzędzu i Kobylnicy. Żydowskie ofiary z tego ostatniego obozu spoczęły w zbiorowej mogile na cmentarzu w Uzarzewie. Tragiczną historię obozów pracy tymczasowej z Wielkopolski dokumentuje Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie. Placówka, założona na terenie jednego z obozów, opowiada o wykorzystywaniu pracy Żydów do budowy autostrady z Frankfurtu nad Odrą do Poznania.

Autor: Piotr Basiński

Jest to kolejny tekst publikowany pod nazwą “Turystyczne PLOTki”, w ramach którego co miesiąc przybliżamy ofertę turystyczną gmin wokół Poznania. Kolejne teksty zaplanowano nie tylko na naszej stronie (wszystkie odcinki dostępne TUTAJ) oraz w “Prasowej17”, ale także na łamach informatorów samorządowych gmin członkowskich Poznańskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej, na stronach internetowych gmin powiatu poznańskiego i portalu turystycznym www.poznan.travel

Galeria Sztuki w Mosinie – dawna synagoga (fot. Archiwum Urzędu Miejskiego w Mosinie)